Siddartha, Hermann Hesse

Samenvatting boek

Jeugd
Siddartha is een brahmanenzoon. Zijn vader onderwijst hem. Dagelijks verricht hij zijn rituelen, neemt deel aan gesprekken met wijzen, leert de kunst van het dispuut en mediteert voor dieper inzicht. Hij is geliefd. Men zegt: ooit zal hij een grote, wijze priester zijn. Zijn vriend Govinda volgt hem in alles.

Tevergeefs zoekt Siddartha rust en vrede. Die vindt hij niet in de heilige rituelen. Waarom de goden aanbidden daar waar Atman de enige, de ondeelbare is? Maar niemand weet waar hij Atman, die in het diepste innerlijk van elk mens huist, kan vinden!

Hij wil zich bij de samana’s (rondtrekkende asceten) voegen. Siddartha’s vader is wrevelig en verbiedt het hem. De hele nacht blijft Siddartha in dezelfde houding staan. Tegen de ochtend begrijpt vader dat zijn zoon een onwrikbare beslissing heeft genomen en geeft hem toestemming.

Zoektocht
Siddartha en Govinda zijn bij de asceten. Ze dragen slechts een lendendoek en een onderkleed, eten dagelijks eenmaal (ongekookt) voedsel, vasten 28 dagen en worden broodmager. Siddartha veracht de wereld die puur leugen en bedrog is. Hij wil leeg worden van aardse verlangens, zijn Ego doden door versterving, rust in zijn hart vinden, aldus openstaand voor het wonder dat zich zal openbaren. De zware ontberingen trotseert hij moedig.

Al snel is hij ontevreden. Hij is even uit de kringloop, maar komt steeds weer bij zijn IK. Govinda is tevreden. Als Siddartha zegt dat hij in elke kroeg hetzelfde had kunnen leren repliceert hij dat ze daar nooit diepe contemplatie hadden bereikt. Maar contemplatie heeft Siddartha niet van zijn ego bevrijd. Ook de samana’s hebben, ondanks jarenlange meditatie en versterving, het Nirwana niet bereikt. Bestaat leren wel? Het weten bestaat! Dat staat met ‘willen leren’ op gespannen voet. Siddartha overweegt de samana’s te verlaten.

Gotama
In de stad Savathi is een nieuwe Boeddha, Gotama, die het rad van wedergeboorte kan stoppen. Vijanden (zoals de oudste samana) beweren dat het een bedrieger is omdat hij in de wereld der geneugten heeft geleefd. Govinda wil de nieuwe Boeddha gaan beluisteren. Siddartha denkt dat ze diens leer al kennen, maar stemt toe.  De oudste samana is kwaad en scheld hen uit. Siddartha betovert hem tot een willoos schepsel.

Alleen verder
In de hof van Jetavana houden zich vele gelovigen op. De nieuwe Boeddha is als een glimlachend kind, verstild en ontspannen. Hij spreekt over de oorsprong van het lijden. De wereld is een keten van oorzaak en gevolg, een samenhangend geheel zonder toeval, onafhankelijke van goden. Er is samenhang tussen alle elementen, of ze nu groot of klein zijn.

Veel pelgrims gaan de orde in. Govinda ook. Siddartha zet zijn tocht alleen voort. De leer is goed. Maar het element der verlossing lijkt hem een lek. Zo wordt de tijdloze, één geheel vormende wereldorde, verbroken. Gotama: denk dieper na! Het gaat om verlossing van het lijden. Siddartha beaamt dit. Maar: Gotama kreeg zijn inzichten door zelfonderzoek. Kennelijk is zelf beleven belangrijker dan leren. Zo wil hij het doen. Gotama: geldt dat ook voor alle anderen? Siddartha ontkent. Hij oordeelt niet maar kiest voor zichzelf. Gotama waarschuwt hem voor te grote scherpzinnigheid.

Siddartha heeft bewondering voor de heilige voor wie hij als enige de ogen neersloeg. De Boeddha heeft hem beroofd van zijn vriend maar gaf hem Siddartha terug.

Verdieping
Siddartha vervolgt zijn weg en ‘peilt de ervaring tot waar de oorzaken rusten.’ Het herkennen van de oorzaken leidt tot het diepste inzicht. Wat zocht hij vroeger bij leer en meesters? Antwoord: zijn IK die Siddartha is, de afgezonderde die hij kent maar tegelijkertijd juist ook niet kent. Waarom? Omdat hij zichzelf ontvluchtte. Hij zocht teveel en verloor daardoor zichzelf.
Nu is hij wijzer. Hij gaat alleen nog bij zichzelf  in de leer. Ineens ziet hij nu beter de schoonheid van de natuur en dat zin en wezen niet ergens achter, maar juist midden in alle dingen zit. Hij voelt zich herboren. Maar dat betekent ook dat hij zijn leven opnieuw moet beginnen. Terug naar zijn oude situatie kan hij niet meer. Hij voelt zich alléén, Siddartha en NIETS meer.
In een laatste huivering recht hij, zelfbewust, zijn rug en vervolgt zijn nieuwe weg.

Kamala
Siddartha wil wereldse dingen leren kennen. Bij de rivier kan hij helaas de veerman niet betalen voor het overzetten, maar dat hindert niet. ‘Iedereen komt terug bij de rivier,  jij ook.’
In de stad begeert hij de courtisane Kamala. Hij spreekt haar aan, vraagt raad, maakt een gedicht voor haar en krijgt zijn eerste kus. Wil hij meer, dan moet hij zich perfect kleden, rijk worden en haar geschenken bieden. Siddartha kan denken, wachten en vasten. Ook kan hij lezen en schrijven. Kamala’s hulp, die hij zelf heeft afgedwongen, brengt hem ver.

De kindmensen
Van een rijke koopman krijgt hij zakenonderricht. Ondertussen bezoekt hij Kamala en geeft haar geschenken. Zij leert hem de minnekunst. Dit geeft zijn leven zin. Bij zaken deren winst noch verlies hem. Hij ziet hoe kinderlijk de anderen zich moe maken, elkaar verwijten, pijnen lijden. Voor hem blijft de handel een spel. Af en toe roept een stervende stem hem nog. Maar dan is er weer het volle leven met Kamala.

Sansara (het wereldse)
Hij wordt steenrijk. Maar zijn innerlijke stem verzwakt. Hij dobbelt, geeft zich over aan de liefde maar is niet vaak vrolijk. Ook: zo liefhebben als de kindmensen, kan hij niet. Uiteindelijk wordt hij ziek van zichzelf. Eens droomt hij van een vogel in een gouden kooi die sterft. Nu voelt hij dat hij zichzelf heeft verloren en besluit weg te gaan. Iedereen mist hem maar Kamala begrijpt. Siddartha zal altijd een samana blijven. Ze is zwanger.

Bij de rivier
Siddartha verafschuwt zijn levenswijze. De rivier spiegelt zijn leegte. Uit wanhoop zingt hij het OM. Nu ziet hij zijn dwaze handelswijze in. Na een diepe slaap voelt hij zich herboren. Tegenover hem zit Govinda die hem weer niet herkende maar over de slapende waakte. Hij verwondert zich over Siddartha’s rijkdom maar deze maakt hem de vergankelijke wereld der vormen duidelijk. Govinda vertrekt. Siddartha voelt: ik moet opnieuw beginnen. Ik moest dwaas worden om mijn Atman terug te vinden.

De veerman
Hij komt bij Vasuveda, de veerman. Deze herkent hem na 20 jaar. Nu leert hij de geheimen van de rivier: tijd bestaat niet, de stroom is overal en altijd, alleen het heden telt, de stroom verenigt alle stemmen in zich tot een heilig OM en heeft de stem van het leven.

Mensen /monniken mensen komen aan de rivier. Gotama is stervende. Siddartha beseft dat zijn woorden die hij ooit tot Gotama sprak, hoogmoedig en pedant waren. Op een dag komt Kamala aan de rivier met haar zoon. Zij wordt door een slang gebeten. Voor ze sterft vertelt ze Siddartha dat de jongen zijn zoon is.

De zoon
De zoon is een moederskindje. Siddartha behandelt hem met liefde maar krijgt zorgen en verdriet terug. Vasuveda zegt: ‘de zoon moest de stad verlaten. Jouw liefde dwingt hem hier te blijven. Maar je kan hem misstappen niet besparen.’ Op een dag zegt de jongen hem de waarheid en loopt weg. De veermannen volgen hem. In de stad herleeft Siddartha zijn Sansaraperiode. Beiden gaan terug naar de stroom. De jongen hebben ze niet gevonden.

OM (de voleinding)
Siddartha weet dat het willen vasthouden van de zoon Sansara is. Toch is het verdriet groot. Maar de stroom leert hem te lachen om de kringloop van het leven. Siddartha vertelt zijn verhaal aan oude veerman. Deze neemt hem mee naar de rivier die zingt van smart, begeerte, verdriet, maar ook van vreugde. Alles is met elkaar verweven en mondt uit in één groot OM. Siddartha ziet in dat als hij stopt met vechten, ook het lijden stopt. De veerman straalt. Op dit moment heeft hij gewacht. Hij trekt nu het woud in om tot de eenheid te komen.

Govinda
Govinda ontmoet Siddartha. Hij is altijd een zoeker gebleven. Siddartha zegt: door al dat zoeken kom je niet aan vinden toe. Zoeken is: een doel hebben. Vinden is: openstaan. Siddartha vertelt hem zijn geschiedenis. De pointe: wijsheid is niet over te dragen. Maar alles wat je wilt worden is in potentie al in je aanwezig. Dit is de laatste keer dat ze elkaar zien. Govinda ziet nu in Siddartha de echte wijze, degene die gevonden heeft.